بهترین نوع روغن برای موتور پمپ آب چیست؟

روغن موتور پمپ در سامانه‌های پمپاژ شبکه آبرسانی تا مصارف صنعتی نقشی اساسی ایفا می‌کند؛ به حدی که به کار انداختن پمپ بدون روغن مساوی است با خرابی زودهنگام تجهیز. استفاده از بهترین روغن برای موتور پمپ آب با گرید و نوع مناسب، اثر مستقیمی روی کیفیت انتقال توان و دما، روانکاری و جلوگیری از مشکلاتی مثل شاتون زدن دارد.

انتخاب صحیح روغن موتور پمپ، تعیین کننده عملکردی است که از تجهیزات دریافت می‌کنید. اگر روغن موتور پمپ آب بیش از حد رقیق باشد، سایش زودرس در قطعات متحرک رخ می‌دهد. اگر بیش از حد غلیظ باشد، کل سیستم سنگین کار می‌کند و انرژی بیشتری نیاز دارد. اشتباه در انتخاب روغن مناسب برای پمپ آب می‌تواند عمر پمپ، ابزار و اجزای هیدرولیک را کوتاه کند.

در راهنمای خرید روغن مناسب برای موتور پمپ آب، آتور صنعت شما را با چیستی روغن پمپ آشنا می‌کند. به علاوه توضیح می‌دهیم که چطور می‌توانید نوع روغن موردنیاز را به درستی تشخیص بدهید تا هم کار روان انجام شود، هم از آسیب‌های بالقوه پیشگیری کنید.

 

روغن موتور پمپ چیست؟

اغلب سیستم‌های هیدرولیکی می‌توانند با انواع مختلفی از سیالات کار کنند؛ از روغن موتور چنددرجه‌ای یا مولتی گرید تا روغن موتور پمپ ضدسایش (AW) یا حتی روغن‌های مخصوص گیربکس اتوماتیک. انتخاب روغن کاملاً به تجهیزات و شرایط کاری شما بستگی دارد.

مهم‌ترین وظایف انواع روغن موتور پمپ شامل انتقال انرژی، انتقال حرارت و روانکاری است. روغن‌های مناسب موتور پمپ آب با ترکیبات شیمیایی خاصی طراحی می‌شوند تا این وظایف را به بهترین شکل انجام دهند و با دیگر روانکارها تفاوت دارند. معمولاً ترکیب روغن موتورپمپ بر اساس نیازهای عملیاتی به‌طور اختصاصی طراحی می‌شود. سه نوع اصلی بهترین روغن مناسب موتور پمپ عبارت‌اند از:

• روغن سنتتیک: همان‌طور که از نامش پیداست، روغن‌های سنتتیک به‌صورت مصنوعی ساخته می‌شوند. مولکول‌های این روغن‌ها به‌گونه‌ای چیده می‌شوند که سیال ثبات بالایی از خود نشان بدهد و توان روانکاری عالی با ویژگی‌های تقویتی متعدد داشته باشد. روغن‌های سنتتیک معمولاً برای شرایطی با فشار بالا یا دماهای بسیار زیاد انتخاب می‌شوند. با وجود مزایای متعدد، این روغن‌ها قیمت بالایی دارند و نیازمند نگهداری ویژه هستند.
• روغن پایه معدنی: روغن‌های پایه معدنی از نفت خام استخراج و با افزودنی‌های مختلف تقویت می‌شوند. این افزودنی‌ها شامل بهبود دهنده شاخص گرانروی، ضدزنگ، آنتی‌اکسیدان‌ها و عوامل ضد سایش هستند. روغن‌های پایه معدنی گزینه‌ای اقتصادی‌تر نسبت به روغن‌های سنتتیک محسوب می‌شوند و اگر با افزودنی‌های مناسب ترکیب شوند، می‌توانند عملکردی مشابه ارائه بدهند.
• پایه آبی: روغن‌های پایه آبی کمتر رایج هستند و عمدتاً در شرایطی استفاده می‌شوند که خطر آتش‌سوزی بالاست. این روغن‌ها توان محافظت در برابر سایش را ندارند و تنها در کاربردهای خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند.

 

ویژگی‌های روغن موتور پمپ

دو عامل مهمی که باید در انتخاب روغن مناسب برای پمپ آب یا پمپ صنعتی مدنظر قرار بدهید، ترکیبات شیمیایی روغن و گرید گرانروی (ویسکوزیته) موردنیاز پمپ هستند. هر نوع پمپ نیاز به گرانروی متفاوتی دارد. گرانروی که بر حسب سانتی‌استوک (cSt) سنجیده می‌شود، نشان‌دهنده میزان مقاومت مایع در برابر جاری شدن است.

در جدول زیر، نسبت حدودی دمای عملیات برای پمپ‌های مختلف و ویسکوزیته متناسب با آن آورده شده که در انتخاب بهترین نوع روغن برای موتور پمپ آب، به کار شما خواهد آمد.

نوع پمپ	حداکثر دما (°C / °F)	حداکثر فشار (bar / psi)	ویسکوزیته مناسب (ISO VG)
دنده‌ای (Gear)	70 / 158	34.5 / 500	32 تا 68
	60 / 140	34.5 / 500	15 تا 32
پره‌ای (Vane)	70 / 158	34.5 / 500	15 تا 22
	70 / 158	69 / 1000	22 تا 46
	60 / 140	69 / 1000	15 تا 32
	40 / 104	69 / 1000	10 تا 15
پیستونی (Piston)	70 / 158	34.5 / 500	15 تا 22
	70 / 158	172.5 / 2500	22 تا 46
	60 / 140	172.5 / 2500	32 تا 46
	40 / 104	172.5 / 2500	15 تا 22
	70 / 158	293 / 4250	46 تا 68
	60 / 140	293 / 4250	22 تا 46
	40 / 104	293 / 4250	15 تا 22

برای درک بهتر مقوله، درنظر بگیرید که آب گرانروی 1 cSt دارد. گرانروی لازم برای انتخاب روغن مناسب موتور پمپ آب و سایر سیالات با توجه به کاربرد و شدت عملکرد تعیین می‌شود. مثلاً پمپ‌های روتاری و پیستونی معمولاً به روغنی با گرانروی 10 تا 160 cSt نیاز دارند. پمپ‌های دنده‌ای می‌توانند با دامنه ویسکوزیته گسترده‌تری کار کنند و برخی مدل‌ها هم به روغن هیدرولیک با گرانروی تا 2200 cSt نیاز دارند.

ویسکوزیته روغن باید با میزان فشار تولیدی سیستم هم‌خوانی داشته باشد. از سویی ترکیبات شیمیایی روغنی که برای پمپ خود انتخاب می‌کنید، بایستی با عملکرد موردنظر شما و شرایط کاری پمپ مطابقت داشته باشد. در ادامه این دو عامل را دقیقتر بررسی می‌کنیم.

 

ترکیبات شیمیایی روغن مناسب پمپ

ماهیت خاص روغن‌های مناسب موتور پمپ باعث شده فرمولاسیون آنها با دیگر انواع روغن متفاوت باشد. اگرچه ساختار پایه‌ای بسیاری از روغن‌ها از ترکیب روغن پایه و افزودنی‌های مختلف تشکیل می‌شود، اما در روغن‌های مخصوص موتور پمپ این ترکیب بسته به نوع کاربرد، تنوع بالایی دارد. در واقع، انتخاب نوع روغن پایه و افزودنی‌ها به شرایط کاری سیستم بستگی دارد و باید دقیق و هدفمند انجام شود.

 

روغن‌های پایه (بیس)

ترکیب پایه‌ای که برای تولید انواع روغن مناسب موتور پمپ آب استفاده می‌شود، می‌تواند مشابه سایر روغن‌ها باشد. اما بسته به محیط عملکردی و شرایط استفاده، نوع بیس تغییر می‌کند. در جدول زیر می‌توانید خلاصه‌ای از انواع روغن پایه مورد استفاده در فرمولاسیون‌های مختلف روغن مناسب موتور پمپ را مشاهده نمایید.

 

نوع روغن هیدرولیک	نوع روغن پایه مورد استفاده
پایه معدنی	گروه‌های I، II یا III طبق طبقه‌بندی API
مقاوم در برابر آتش	HFAE: امولسیون روغن در آب (پایه معدنی – گروه‌های I، II یا III)
	HFAS: محلول‌های سنتتیک پایه آب (استری یا پلی‌گلایکولی – گروه V API)
	HFB: امولسیون آب در روغن (پایه معدنی – گروه‌های I، II یا III)
	HFC: محلول‌های مونو‌مر و پلیمر پایه آب (پایه پلی‌گلایکول – گروه V API)
	HFD: سیالات بدون آب (پایه استری – گروه V API)
سازگار با محیط زیست	HETG: تری‌گلیسرید (غیرقابل‌حل در آب، پایه روغن‌های گیاهی – گروه V API)
	HEES: انواع استر سنتتیک (غیرقابل‌حل در آب – گروه V API)
	HEPG: انواع پلی‌گلایکول (قابل‌حل در آب – گروه V API)
	HEPR: پلی‌آلفااولفین‌ها و ترکیبات مرتبط با هیدروکربن (گروه IV API)
روانکارهای خوراکی (Food Grade)	روغن پایه معدنی سفید (گروه II یا III) یا سنتتیک‌ها (گروه IV یا V)

 

افزودنی‌های روغن مناسب برای موتور پمپ آب

در ترکیب روغن‌های هیدرولیک، معمولاً ۹۵ تا ۹۸ درصد از حجم کل را روغن بیس و حدود ۲ تا ۵ درصد را افزودنی‌ها تشکیل می‌دهند. یکی از تفاوت‌های مهم این روغن‌ها، وجود یا عدم وجود عنصر روی (zinc) در ساختار آنهاست. برخی از روغن‌های مناسب موتورپمپ آب، ترکیب ZnDTP دارند که خاصیت ضدسایش به آنها می‌بخشد. بعضی روغن‌های بدون روی (یا اصطلاحاً “ashless”) هم وجود دارند که از ترکیبات ضدسایش دیگر بهره می‌برند.

روغن‌های فاقد روی به‌گونه‌ای فرموله می‌شوند که هیچ اثری از این عنصر را نداشته باشند و تنها مقادیر اندکی فسفر و گوگرد در آنها دیده می‌شود. این دسته از روغن‌ها برای کاربردهای خاصی طراحی شده‌اند؛ مانند سیستم‌هایی که دارای ترکیب فلزات حساس یا قطعات نقره‌ای هستند و ممکن است روی با آنها واکنش منفی نشان دهد. در چنین مواردی، استفاده از روغن مناسب برای پمپ که عاری از روی باشد، نقش کلیدی در حفظ عملکرد و دوام تجهیزات دارد.

افزودنی‌های مورد استفاده در روغن‌های مناسب برای موتور پمپ به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند: افزودنی‌های فعال در سطح و افزودنی‌های فعال در روغن پایه. گروه اول شامل بازدارنده‌های خوردگی، ضدزنگ، پایدارکننده‌های فلزات، کاهش‌دهنده‌های سایش، تعدیل‌کننده‌های اصطکاک و پاک‌کننده‌ها یا پخش‌کننده‌ها هستند. گروه دوم نیز شامل آنتی‌اکسیدان‌ها، ضدکف، بهبوددهنده‌های شاخص ویسکوزیته (VI Improvers) و موادی برای کاهش نقطه ریزش می‌شود.

 

آلودگی‌های رایج در روغن موتورپمپ

در سیستم‌های هیدرولیک، به‌دلیل وجود تلورانس‌های بسیار دقیق در اجزای داخلی، آلودگی فیزیکی روغن می‌تواند منجر به گرفتگی خطوط یا سوپاپ‌ها شود و در نهایت عملکرد کل سیستم را مختل کند. از همین رو، تمیز نگه‌داشتن سیستم به اندازه انتخاب بهترین نوع روغن موتور پمپ اهمیت حیاتی دارد.

آلودگی‌های موجود در سیستم‌های هیدرولیک می‌توانند منبع داخلی یا خارجی داشته باشند. ذرات گرد و غبار محیط یا سایش داخلی فلزات از رایج‌ترین منابع آلودگی هستند. البته آلودگی‌های گازی یا مایع نیز ممکن است در حین فرآیند یا هنگام جابجایی روغن وارد سیستم شوند.

 

اهمیت ویسکوزیته در انتخاب بهترین نوع روغن موتور پمپ آب

ویسکوزیته یا گرانروی، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های روغن مناسب موتور پمپ آب است. با توجه به وظیفه روغن برای انتقال حرکت و گرما در سیستم، رفتار ویسکوزیته نسبت به تغییر دما نیز اهمیت زیادی دارد. با افزایش دمای روغن، ویسکوزیته کاهش می‌یابد و روان‌تر می‌شود. در مقابل، کاهش دما باعث افزایش گرانروی و غلیظ‌تر شدن آن می‌شود. انتخاب نادرست ویسکوزیته می‌تواند توان انتقال نیرو را حتی پیش از شروع به کار سیستم مختل کند و باعث بروز مشکلات جدی شود.

برای سنجش میزان تغییر ویسکوزیته‌ی روغن مناسب موتور پمپ آب در برابر تغییرات دما، از پارامتری تحت عنوان VI (شاخص ویسکوزیته یا Viscosity Index) استفاده می‌شود. این شاخص، رابطه‌ی میان دما و ویسکوزیته را نشان می‌دهد. هرچه عدد VI بالاتر باشد، ویسکوزیته روغن موتورپمپ در برابر تغییرات دما پایدارتر می‌ماند. روغن‌هایی با شاخص ویسکوزیته پایین، در اثر تغییر دما، گرانروی خود را سریع‌تر از دست می‌دهند. اما در شرایطی که سیستم در معرض دامنه‌ی وسیعی از دماهای محیطی یا عملیاتی قرار دارد، استفاده از روغن‌هایی با شاخص ویسکوزیته بالا توصیه می‌شود.

پایه‌ی معدنی پارافینی خالص معمولاً روغنی با شاخص ویسکوزیته پایین تولید می‌کند. همین پایه اگر با مواد بهبوددهنده‌ ویسکوزیته ترکیب شود، روغنی با شاخص بالا خواهد داشت. مثلاً روغن‌های پایه معدنی شاخصی بین 95 تا 100 دارند. روغن‌های سنتتیک با پایه استری، عدد VI بین 140 تا 180 دارند و پلی‌گلیکول‌ها معمولاً بین 180 تا 200 هستند. این مقادیر می‌توانند در انتخاب بهترین روغن برای موتور پمپ آب مؤثر باشند، به‌ویژه در مواردی که پایداری گرانروی تحت فشار و دمای متغیر اهمیت دارد.

انجمن مهندسان خودرو (SAE) برای طبقه‌بندی سطح ویسکوزیته روغن‌ها بر اساس دما، یک جدول شاخص تهیه کرده که چهار رده دارد:

• ۰ تا ۳۵ درجه سلسیوس: ویسکوزیته پایین؛
• ۳۵ تا ۸۰ درجه: متوسط؛
• ۸۰ تا ۱۱۰ درجه: بالا؛
• بالاتر از ۱۱۰ درجه: بسیار بالا.

این مقیاس قبلاً  تا دمای 100 درجه را پوشش می‌داد، اما با پیشرفت در ترکیبات انواع روغن مناسب موتور پمپ، امروزه اعداد بالاتر نیز در این مقیاس قرار گرفته‌اند.

برای اینکه بهتر متوجه ماجرا شوید، این مثال را درنظر بگیرید. اگر دمای کاری سیستم 60 درجه سانتی‌گراد باشد و روغنی با ویسکوزیته 30cSt نیاز داشته باشیم، بهترین نوع روغن موتور پمپ ISO VG 68 است. ولی اگر همین ویسکوزیته در دمای کاری 40 درجه لازم باشد، استفاده از ISO VG 46 منطقی‌تر خواهد بود. این تفاوت‌ها اهمیت دمای محیط و تطابق آن با گرانروی را در انتخاب روغن مناسب برای پمپ به‌خوبی نشان می‌دهد.

در صورتی که ویسکوزیته بیش از حد پایین باشد، فیلم روغن بین قطعات فلزی شکل نمی‌گیرد. در نتیجه مشکلاتی مثل تماس فلز با فلز، فرسایش شدید، نشت داخلی و افت بازده حجمی پمپ را به‌دنبال خواهد داشت. با بالا رفتن دما، این وضعیت تشدید می‌شود و نشت داخلی افزایش می‌یابد. نشت داخلی علاوه بر افت بازدهی، باعث تولید گرما و افزایش کنترل‌نشده دمای سیستم نیز خواهد شد.

از سوی دیگر اگر ویسکوزیته بیش از حد بالا باشد، روغن به‌درستی در سیستم گردش نمی‌کند و پمپ دچار کاویتاسیون می‌شود. در این حالت، آسیب به اجزای داخلی پمپ، روانکاری ناقص و کاهش راندمان سیستم محتمل است. به همین دلیل در زمان انتخاب روغن هیدرولیک، بررسی شاخص ویسکوزیته (VI) اهمیت بالایی دارد. روغن‌هایی با VI بالا، گرانروی خود را در برابر تغییرات دما حفظ می‌کنند.

برای آشنایی با محاسبه ویسکوزیته و گرانروی مقاله راهنمای محاسبه ویسکوزیته و روش‌های محاسبه گرانروی را بخوانید.

 

جدول تبدیل ویسکوزیته هنگام انتخاب روغن برای موتور پمپ

برای خواندن این نمودار باید به‌صورت افقی آن را دنبال کرد. این جدول بر اساس انواع روغن مناسب موتور پمپ تک‌درجه‌ای یا مونوگرید با شاخص ویسکوزیته ۹۶ طراحی شده و معادل‌سازی تنها در دمای ۴۰ درجه سانتی‌گراد انجام شده است. مقادیر ویسکوزیته تقریبی ارائه شده‌اند و برای دریافت اطلاعات دقیق‌تر، توصیه می‌کنیم یا به منابعی مانند مشخصات ISO، AGMA، و SAE یا تأمین‌کننده‌ی روغن مراجعه کنید یا با کارشناسان ما در تماس باشید.

درجه‌بندی W نیز صرفاً بر اساس ویسکوزیته‌ی تقریبی در دمای ۴۰ درجه سنجیده شده و برای آگاهی از محدودیت‌های دمای پایین، باید به استانداردهای SAE رجوع کرد.

 

طول عمر روغن پمپ

یکی از عوامل کلیدی در انتخاب بهترین روغن برای موتور پمپ آب، عمر مفید آن است، چون هزینه‌ تعویض روغن به مرور خرج قابل توجهی روی دست شما می‌گذارد. روغن‌هایی که در محیط‌های آلوده کار می‌کنند، بیشتر در معرض آلودگی شدید قرار دارند و این موضوع باعث می‌شود تعویض روغن به دفعات بیشتری نیاز داشته باشد.

برخی روغن‌ها دارای افزودنی‌هایی هستند که آثار مخرب ناشی از آلودگی را کاهش می‌دهند، اما حتی با وجود فیلترهای باکیفیت و افزودنی‌های پیشرفته، حتی بهترین نوع روغن موتور پمپ هم عمر محدودی دارد و پس از مدتی باید تعویض شود.

 

پایداری اکسیداسیون و حرارتی

برای بررسی پایداری روغن موتور پمپ در برابر اکسید شدن، معمولاً از آزمایشی به نام TOST (آزمون پایداری اکسیداسیون روغن توربین) استفاده می‌شود. با اینکه نام آزمون به توربین اشاره دارد، این روش برای روغن‌های هیدرولیک نیز به کار می رود.

آزمایش RULER هم می‌تواند میزان آنتی‌اکسیدان باقی‌مانده در روغن را مشخص کند و در نتیجه نشان دهد که آیا فرایند اکسیداسیون اتفاق افتاده یا خیر. با ارزیابی این ویژگی‌ها می توانید به‌طور تقریبی عمر باقی‌مانده روغن موتور پمپ را در شرایط سخت محیطی تخمین بزنید.

 

خواص ضدکف و آزادسازی هوا

در شرایط کاری سیستم‌های هیدرولیک، هوا افتادن در روغن مسئله‌ای رایج است. این هوا می‌تواند به‌راحتی موجب ایجاد حفره در پمپ شود. بنابراین یکی از ویژگی‌های ضروری روغن مناسب برای پمپ، توانایی بالای آن در آزادسازی هوا و مقاومت در برابر تشکیل کف است. روغنی که از نظر آزادسازی هوا عملکرد خوبی داشته باشد می‌تواند هوای حل‌شده یا محبوس‌شده را به سطح رسانده و خارج کند. در غیر این صورت، کف اجازه نمی‌دهد لایه‌ روانساز بین سطوح باقی بماند.

 

قدرت جداپذیری از آب و میزان آب موجود

روغن‌های مناسب موتور پمپ معمولاً برای محیط‌هایی طراحی می‌شوند که در معرض رطوبت یا تماس با سیالات قرار می‌گیرند. در روغن‌هایی که افزودنی‌های پاکساز یا پراکنده‌ساز (Dispersant/Detergent یا DD) دارند، آب و ذرات ریز آلاینده در روغن معلق می‌مانند. در چنین شرایطی، آزمون دمولسیبیلیتی (که مبتنی بر جداسازی آب و روغن است) نمی‌تواند کیفیت جداسازی آب در این نوع روغن‌ها را به‌درستی نشان دهد. بنابراین در مواجهه با رطوبت باید از روش فیلتراسیون برای تصفیه روغن‌های DD استفاده کنید.

 

محافظت در برابر خوردگی

در بسیاری از سیستم‌های پمپاژ و به‌ویژه در بخش‌هایی مثل سیستم خنک‌کننده، پمپ‌ها یا یاتاقان‌ها، قطعاتی از جنس مس، برنج یا برنز وجود دارند. به همین دلیل، روغنی که برای موتور پمپ انتخاب می‌کنید باید در برابر خوردگی فلزات مسی مقاوم باشد چون خوردگی در این قطعات می‌تواند کل سیستم را با خطر مواجه کند.

 

انواع روغن مناسب برای پمپ آب بر اساس گرانروی SAE

روغن مونوگرید

انواع روغن موتور پمپ مونوگرید مانند SAE 30 یا SAE 40 تنها یک سطح مشخص ویسکوزیته دارند، به این معنا که در یک دمای خاص، ویکسوزیته آنها ثابت خواهد ماند این نوع روغن‌ها فاقد افزودنی‌های بهبوددهنده شاخص گرانروی هستند و تغییرات دما تأثیر چندانی بر میزان غلظت آنها ندارد.

البته این پایداری فقط در محدوده‌ی دمایی مشخصی حفظ می‌شود. از این رو، برای سیستم‌هایی که در شرایط محیطی یکنواخت و بدون نوسان حرارتی فعالیت دارند، نوع مونوگرید بهترین روغن برای موتور پمپ خواهد بود. به‌عنوان مثال، روغن مونوگرید برای پمپ‌هایی که در محیط‌های سربسته یا مناطق گرمسیر با دمای ثابت به‌کار گرفته می‌شوند، عملکرد خوبی دارد.

در مدل‌های قدیمی‌تر پمپ که طراحی آنها با تکیه بر خواص فیزیکی روغن‌های مونوگرید انجام شده، استفاده از این نوع روغن ایمن‌تر است چون افزودنی‌های موجود در روغن‌های مولتی‌گرید ممکن است به قطعات یا ساختار واشرها آسیب بزند.

 

روغن مولتی گرید

روغن‌های مولتی‌گرید مانند SAE 10W-40 یا 15W-50 برای شرایطی طراحی شده‌اند که سیستم در بازه‌ دمایی گسترده‌ای کار می‌کند. این نوع از روغن مناسب موتور پمپ آب به کمک مواد افزودنی مخصوص، در دماهای پایین روان باقی می‌ماند و در گرمای بالا نیز غلظت مناسبی دارد. در پمپ‌هایی که در فضای باز یا در تجهیزات متحرک مورد استفاده قرار می‌گیرند، این ویژگی اهمیت بالایی دارد. چنین دستگاه‌هایی ممکن است در زمان راه‌اندازی سرد باشند و در حین فعالیت به دمای بالایی برسند.

برای مثال، در ماشین‌آلات عمرانی یا پمپ‌های کشاورزی، استفاده از روغن مولتی‌گرید باعث می‌شود که در لحظه‌ی روشن شدن، روغن سریعاً به جریان بیفتد و در زمان بارکاری بالا نیز لایه‌ی روانکاری محافظ باقی بماند. این ویژگی هم از اصطکاک و فرسایش داخلی جلوگیری می‌کند، هم به کاهش مصرف انرژی کمک می‌نماید.

 

روغن پاکساز

نوعی دیگر از روغن‌های صنعتی، روغن‌های پاکساز (Detergent یا دیترجنت) هستند که تحت استاندارد DIN 51524 نوع HLP-D تولید می‌شوند. این نوع روغن مخصوص موتور پمپ ضدسایش، حاوی مواد شوینده و پراکنده‌ساز است که قابلیت امولسیون‌کردن آب و معلق نگه‌داشتن ذرات آلاینده مانند لجن، لاک و رسوبات مختلف را دارد. این ویژگی مانع از ته‌نشینی آلودگی‌ها در بخش‌های داخلی سیستم می‌شود و قطعات را تمیز نگه می‌دارد.

البته به‌دلیل همین ویژگی، ذرات آلوده در سیستم باقی می‌مانند و باید از طریق فیلتر دفع شوند. این خاصیت برای پمپ‌های متحرکی که معمولاً مخزن کوچکی دارند بسیار مفید است، چون این نوع پمپ‌ها فضای کافی برای ته‌نشینی ذرات ندارند.

نکته‌ مهم دیگر، توان بالای این روغن‌ها در امولسیون‌سازی آب است که می‌تواند جداسازی آب از روغن را دشوار کند. وجود آب در روغن، باعث افت شدید کیفیت روانکاری، تسریع خوردگی، کوتاه‌شدن عمر واشرها، کاهش ظرفیت فیلتراسیون و حتی بروز کاویتاسیون در قطعات می‌شود.

 

چه روغنی برای موتور پمپ مناسب است؟

روغن مناسب برای موتور پمپ بنزینی

در موتور پمپ‌های بنزینی که عمدتاً در سم‌پاش‌ها یا موتور برق‌های سیار کاربرد دارند، به‌دلیل راه‌اندازی‌های مکرر و تغییرات دمایی، استفاده از روغن موتور مولتی‌گرید چهارزمانه مانند SAE 10W-30 یا 10W-40 را توصیه می‌کنیم. این نوع روغن موتور پمپ در هنگام روشن شدن در دمای پایین، روانکاری مؤثری ارائه می‌دهد و در شرایط کاری داغ نیز غلظت مناسبی دارد.

اگر پمپ در محیط گرم یا به‌صورت مداوم کار می‌کند، استفاده از روغن‌هایی با درجه گرانروی بالاتر مانند SAE 15W-40 نیز مناسب است.

 

روغن مناسب برای پمپ دیزلی

در مورد پمپ‌های دیزلی که معمولاً در سامانه‌های آبیاری یا پروژه‌های ساختمانی و صنعتی به‌کار می‌روند، موتورهای چهارزمانه و پرفشار به‌صورت مداوم و در شرایط بار بالا کار می‌کنند. این نوع موتورها به روغنی نیاز دارند که در برابر دمای بالا مقاوم باشد و بتواند دوده و پسماندهای ناشی از احتراق را در خود حل کند.

در این حالت، روغن موتور دیزلی با کیفیت بالا مانند SAE 15W-40 که مطابق با استانداردهایی چون API CI-4 یا CK-4 باشد، انتخاب مناسبی است. در نواحی سرد، استفاده از SAE 10W-30 می‌تواند بدون آن‌که به عملکرد و دوام موتور آسیبی وارد شود، فرآیند استارت را آسان‌تر کند.

روغن مناسب برای پمپ آب

در پمپ‌های خانگی کوچک مانند سانتریفیوژ یا پمپ شناور، روانکاری معمولاً از طریق یاتاقان‌های آب‌بندی شده یا محفظه‌های روغن انجام می‌شود. در صورت نیاز به تعویض یا نگهداری روغن، استفاده از روغن‌های معدنی سبک یا روغن هیدرولیک با ویسکوزیته ISO VG 32 تا 68 بسته به توصیه سازنده، انتخاب خوبی است.

این روغن‌ها بدون ایجاد چسبندگی، روانکاری مؤثر را فراهم می‌کنند. در مقابل، پمپ‌های صنعتی مانند پمپ‌های دنده‌ای یا توربینی که تحت بار زیاد فعالیت می‌کنند، به روغن‌های با ویسکوزیته بالاتر مانند ISO VG 68 یا VG 100 نیاز دارند.

اگر پمپ دارای سامانه‌های کنترلی یا عملگرهای هیدرولیکی است، استفاده از روغن‌هایی با شاخص گرانروی بالا مانند ISO VG 46 یا 68 ضروری است تا پایداری عملکرد در دماهای مختلف حفظ شود. در کاربردهای بهداشتی یا محیط‌زیستی، ممکن است نیاز به روغن‌های خوراکی یا زیست‌تخریب‌پذیر نیز باشد.

 

چه زمانی باید از روغن ضدخورندگی استفاده کنیم؟

افزودنی‌های ضدسایش یا ضدخورندگی برای حفظ عملکرد روان‌کاری در شرایط مرزی طراحی شده‌اند؛ یعنی زمانی که تماس فلز با فلز در حال وقوع است و فیلم روغن نازک شده. یکی از رایج‌ترین این افزودنی‌ها در بهترین روغن مناسب موتور پمپ، ترکیب شیمیایی زینک دی‌آلکیل دی‌تیوفُسفات (ZDDP) است. با وجود کارایی بالای این ماده، حضور آن همیشه مزیت محسوب نمی‌شود چون در برخی شرایط ممکن است با برخی فلزات واکنش داده و فیلترپذیری روغن را کاهش دهد.

با این حال، نسخه‌های پایدار شده‌ی ZDDP تا حد زیادی این ضعف‌ها را برطرف کرده‌اند و امروزه به‌عنوان افزودنی ضروری در سیستم‌های پرفشار و پرکاربرد، به‌ویژه در پمپ‌ها و موتورهای پیستونی استفاده می‌شوند. در چنین کاربردهایی استفاده از روغن مناسب برای پمپ اهمیت ویژه‌ای دارد، چون که فشار کاری بالا و حساسیت قطعات به سایش، هرگونه ضعف در ترکیب روغن را به یک ریسک جدی تبدیل می‌کند.

امروزه روغن‌های هیدرولیک بدون روی (Zinc-Free) به‌عنوان گزینه‌ای همه‌کاره و سازگار با محیط زیست، جایگزین ترکیبات سنتی حاوی زینک شده‌اند. این روغن‌های پیشرفته بدون استفاده از ZDDP، عملکرد ضدسایشی بسیار خوبی ارائه می‌دهند و در عین حال از فرمولاسیون‌هایی مبتنی بر ترکیبات فسفر یا بدون خاکستر استفاده می‌کنند.

 

میزان روغن موتور پمپ آب چقدر باید باشد؟

میزان روغن مناسب برای پمپ آب به نوع پمپ، مدل موتور، طراحی محفظه روغن و شرایط کاری بستگی دارد. برخلاف تصور رایج، پر کردن بیش‌ازحد یا کمتر از حد استاندارد مخزن روغن می‌تواند آسیب جدی به پمپ برساند. در منابع فنی مانند راهنمای انجمن تولیدکنندگان تجهیزات هیدرولیک (NFPA/T2.13) و دستورالعمل‌های شرکت‌های معتبر سازنده پمپ، توصیه شده که روغن باید دقیقاً تا سطح مشخص‌شده توسط گیج روغن یا نشانگر سطح پر شود.

طبق این تعریف، میزان روغن موتور پمپ در موتور پمپ‌های بنزینی کوچک مانند مدل‌های 5.5 یا 6.5 اسب، معمولاً بین 0.6 تا 1.1 لیتر است. در پمپ‌های آب صنعتی و بزرگ‌تر، این ظرفیت ممکن است به چند لیتر برسد و باید با توجه به دفترچه راهنمای کارخانه سازنده تعیین شود.

دقت داشته باشید که همیشه مقدار روغن را به اندازه تنظیم کنید. کمبود روغن موجب کاویتاسیون، گرمای بیش از حد و کاهش روانکاری می‌شود، در حالی که روغن بیش‌ازحد ممکن است منجر به افزایش فشار داخلی، نشت از آب بندی و اختلال عملکرد موتور پمپ شود و به سیستم صدمات جبران ناپذیری بزند.

برای تعیین دقیق مقدار روغن، حتماً باید به دفترچه راهنمای دستگاه رجوع کنید یا از جدول‌های رسمی کارخانه سازنده استفاده نمایید. هیچ‌گاه بر اساس حدس یا تجربه غیرمستند میزان روغن را تنظیم نکنید.

 

نحوه تعویض روغن موتور پمپ آب

در زمان تعویض روغن هیدرولیک، پیش از هر چیز باید به وضعیت روغن قبلی توجه کرد. اگر روغن موتور پمپ دچار آلودگی شدید شده باشد، بهتر است پیش از افزودن روغن جدید سیستم را به طور کامل شستشو بدهید.

در بسیاری از موارد، جامدات ریزی در بخش‌های تنگ سیستم گیر می‌کنند و در صورت تمیز نشدن، سریع کیفیت روغن جدید را کاهش می‌دهند. بعد از حصول اطمینان از نظافت پمپ، می‌‎توانید برای تعویض روغن موتورپمپ آب اقدام کنید.

 

مراحل تعویض روغن موتورپمپ آب

1. خاموش‌کردن پمپ و اطمینان از سرد بودن آن: پیش از آغاز عملیات تعویض، باید پمپ را خاموش کرده و اجازه داد موتور یا قطعات فلزی کاملاً سرد شوند. تعویض روغن در حالت داغ، می‌تواند خطر سوختگی ایجاد کند و ایمنی کار را به خطر بیندازد.
2. تمیز کردن ناحیه اطراف محل تخلیه روغن: پیش از بازکردن پیچ تخلیه، اطراف آن را با برس یا دستمال تمیز کنید تا ذرات گرد و خاک وارد مخزن نشوند و از آلودگی روغن جلوگیری شود.
3. قرار دادن ظرف زیر محل خروج روغن: یک ظرف مقاوم و غیرقابل نفوذ را زیر محل تخلیه قرار دهید تا روغن مصرف‌شده بدون نشت و آلودگی محیط جمع‌آوری شود. استفاده از ظرف مناسب برای محیط‌های صنعتی یا خانگی، گام مهمی در مدیریت بهداشتی روغن‌های کارکرده است.
4. باز کردن پیچ تخلیه روغن موتورپمپ: با ابزار مناسب، پیچ تخلیه را باز کنید تا روغن کهنه به‌طور کامل خارج شود. در صورتی که پمپ پیچ هواگیری دارد، آن را هم باز کنید تا خروج روغن با سرعت و یکنواختی بیشتری انجام شود.
5. بررسی رنگ، بو و بافت روغن خارج‌شده: اگر روغن تیره، کف‌آلود، رقیق یا دارای بوی سوختگی باشد، این نشانه‌ها از اختلال در عملکرد موتور یا تأخیر در تعویض‌های قبلی خبر می‌دهند. در چنین حالتی، باید بازه‌ی بررسی و تعویض روغن کوتاه‌تر شود.
6. بستن پیچ تخلیه و پاک‌سازی اطراف آن: پس از تخلیه کامل، پیچ را مجدداً بسته و از سفت بودن آن اطمینان حاصل کنید. ناحیه اطراف پیچ را با دستمال تمیز پاک کنید تا هیچ نشتی احتمالی باقی نماند.
7. افزودن روغن جدید: بر اساس نوع پمپ و دستورالعمل سازنده، روغن مناسب برای پمپ را انتخاب کنید. روغن را با کمک قیف و به‌آرامی داخل مخزن بریزید تا از ریختن یا ورود ذرات خارجی جلوگیری شود.
8. بررسی سطح روغن: با استفاده از گیج یا شیشه نشانگر، سطح روغن را بررسی کنید و مطمئن شوید مقدار آن در بازه استاندارد قرار دارد. این مرحله برای جلوگیری از کم‌کاری یا پرشدن بیش از حد مخزن اهمیت دارد.
9. روشن‌کردن پمپ و بررسی عملکرد: پمپ را روشن کرده و اجازه دهید چند دقیقه در حالت عادی کار کند. سپس وجود نشتی، صدای غیرعادی و فشار خروجی را بررسی کنید. اگر هیچ‌گونه ایرادی مشاهده نشد، پمپ آماده استفاده مجدد خواهد بود. اگر پمپ شما دارای نشتی است به راهنمای علت نشتی پمپ آب و روش‌های تعمیر آن مراجعه کنید.

 

نحوه تشخیص زمان تعویض روغن موتور پمپ آب

در اغلب موتورهای بنزینی یا دیزلی پمپ آب، اولین تعویض روغن باید 20 الی 30 ساعت بعد از کار انجام شود. این مرحله برای تخلیه ذرات حاصل از سایش اولیه و آماده‌سازی بهتر موتور انجام می‌شود. پس از آن، بسته به کیفیت روغن مناسب برای پمپ و شرایط کاری، تعویض روغن هر 50 تا 100 ساعت کاری توصیه می‌شود.

علاوه بر این، اگر علائمی مانند موارد زیر را مشاهده کردید، نشانه آن است که زمان تعویض روغن فرا رسیده.

1. روغن بیش از حد تیره شده یا براده و کف داخل آن باشد؛
2. افزایش صدای موتور یا لرزش غیرمعمول در عملکرد؛
3. دمای غیرعادی موتور یا افت محسوس در قدرت پمپ؛
4. بوی نامطبوع سوختگی در زمان بررسی روغن؛
5. مشاهده حباب و امولسیون در روغن که نشانه‌ی نفوذ رطوبت است.

برای بررسی دقیق، کافی است میله گیج (Dipstick) را بیرون بکشید و وضعیت رنگ، بافت و بوی روغن را ارزیابی کنید. اگر روانی و شفافیت آن از بین رفته باشد، تعویض باید بدون تأخیر انجام شود. انتخاب بهترین روغن برای موتور پمپ آب در کنار زمان‌بندی صحیح تعویض، نقش تعیین‌کننده‌ای در حفظ سلامت موتور دارد.

مطالعه دفترچه راهنمای پمپ و اجرای دقیق برنامه سرویس، همچنان معتبرترین راه برای تعیین زمان دقیق تعویض روغن است. غفلت از این موضوع می‌تواند منجر به خرابی‌هایی جدی مانند سوختن یاتاقان، کاهش قدرت یا حتی از کار افتادن کامل موتور شود.

 

نکات نگهداری و دفع صحیح روغن پمپ آب

انواع روغن موتور پمپ به‌راحتی آلوده می‌شوند، خصوصاً در مرحله نگهداری و جابه‌جایی. به‌دلیل حساسیت سیستم‌های هیدرولیکی و وجود فواصل بسیار کم بین قطعات، ورود حتی مقدار کم ذرات خارجی می‌تواند راندمان سیستم را کاهش دهد. به همین دلیل است که نگهداری صحیح این روغن‌ها اهمیت بالایی دارد.

برای جلوگیری از آلودگی، ظروف نگهداری باید کاملاً دربسته، تمیز و دور از تابش مستقیم آفتاب یا گرد و غبار نگه‌داری شوند. هیچ‌گاه نباید این روغن‌ها را در فضای باز یا مناطق در معرض باران و باد رها کرد. اگر قرار است روغن به ظروف کوچکتر منتقل شود، استفاده از فیلتر هنگام تخلیه و پرکردن مجدد، از ورود ذرات ناخواسته جلوگیری می‌کند. رعایت این نکات به ظاهر ساده، از ساعت‌ها عیب‌یابی و تعمیر در آینده جلوگیری خواهد کرد.

هنگامی که روغن موتور پمپ به پایان عمر خود رسید، باید طبق ضوابط تعیین‌شده دفع شود. در بسیاری از کشورها، انتقال روغن کارکرده نیازمند دریافت گواهی مالکیت و زنجیره انتقال است. برخی شرکت‌های بازیافت نیز خواهان جداسازی روغن‌های موتور پمپ از دیگر روغن‌ها هستند، خصوصاً اگر برنامه پالایش مجدد آنها مطرح باشد.

 

جمع بندی

همانطور که بررسی کردیم، برای انتخاب روغن مناسب برای موتور پمپ آب یا پمپ‌های صنعتی، توجه به نوع موتور، شرایط کاری و محیطی اهمیت زیادی دارد. روغن باید بتواند در دماهای مختلف پایداری خود را حفظ کند و از اجزای داخلی در برابر سایش، خوردگی و حرارت محافظت کند.

تطبیق مشخصات روغن مناسب برای پمپ آب با نیازهای تجهیز، هم عملکرد بهتری به دنبال دارد هم از استهلاک زودهنگام و اختلال در سیستم جلوگیری می‌‎کند. بهترین روغن برای موتور پمپ آب باید ویسکوزیته‌ و ترکیب شیمیایی دقیقی داشته باشد و در طول زمان کیفیت خود را حفظ کند.

در کنار انتخاب درست، زمان تعویض روغن نیز نقش کلیدی در طول عمر پمپ خواهد داشت. تغییر رنگ، بوی غیرطبیعی یا کف کردن روغن از نشانه‌های کاهش کیفیت آن هستند. بررسی‌های منظم و تعویض به‌موقع، از خرابی‌های ناگهانی جلوگیری می‌کند و پایداری عملکرد را تضمین می‌نماید.

در صورت نیاز به راهنمایی درباره انتخاب یا زمان‌بندی تعویض روغن موتور پمپ، می‌توانید از مشاوره تخصصی با کارشناسان ما بهره بگیرید تا با اطمینان، مناسب‌ترین روغن را انتخاب کنید.

 

سؤالات متداول بهترین روغن موتور پمپ آب

1. بهترین نوع روغن برای موتور پمپ آب بنزینی یا دیزلی چیست؟ روغن‌های مولتی‌گرید با استاندارد SAE مانند 10W-30 یا 15W-40 برای موتورهای بنزینی و دیزلی پمپ آب مناسب‌اند. این روغن‌ها هم در دمای پایین روان‌اند و هم در گرما عملکرد پایدار دارند.
2. چه تفاوتی بین روغن‌های معدنی، نیمه‌سنتتیک و تمام‌سنتتیک برای پمپ آب وجود دارد؟ روغن‌های معدنی ساده‌تر و ارزان‌ترند، نیمه‌سنتتیک ترکیبی از دوام و قیمت مناسب دارند، و تمام‌سنتتیک‌ها در برابر دما و اکسیداسیون مقاوم‌ترند و برای شرایط سخت‌تر یا استفاده طولانی‌مدت گزینه‌ی بهتری هستند.
3. آیا پمپ آب خانگی نیاز به روغن‌کاری دارد؟ بیشتر پمپ‌های خانگی بسته اند و نیازی به روغنکاری دستی ندارند. اما برخی مدل‌ها، به‌ویژه نوع موتور بنزینی یا قدیمی، به روغن‌کاری دوره‌ای نیاز دارند. دفترچه راهنما بهترین مرجع بررسی است.
4. چه ویسکوزیته‌ای (غلظتی) برای روغن موتور پمپ آب مناسب است؟ بسته به نوع موتور و دمای محیط، ویسکوزیته‌هایی مانند SAE 10W-30 یا 15W-40 رایج‌اند. روغن باید در دمای پایین روان باشد و در دمای بالا لایه‌پوشانندگی مناسب را حفظ کند.
5. هر چند وقت یک‌بار باید روغن موتور پمپ آب تعویض شود؟ اولین تعویض معمولاً پس از ۲۰ تا ۳۰ ساعت کار است. سپس بسته به نوع روغن و شرایط کاری، هر ۵۰ تا ۱۰۰ ساعت کارکرد باید روغن تعویض شود. بررسی منظم بسیار مهم است.
6. از کجا بفهمیم سطح روغن موتور پمپ مناسب است یا نه؟ سطح روغن با میله‌ی گیج (dipstick) بررسی می‌شود. روغن باید بین دو خط حداقل و حداکثر قرار گیرد. تغییر رنگ شدید، بوی سوختگی یا وجود کف نشان‌دهنده نیاز به تعویض یا رسیدگی است.